एकादशी हिन्दू धर्ममा विशेष धार्मिक र आध्यात्मिक महत्त्व भएको तिथि हो। यो प्रत्येक चन्द्र महिनाको शुक्लपक्ष र कृष्णपक्षको एघारौँ दिनमा पर्ने गर्छ। एकादशी उपवास, प्रार्थना, ध्यान, र सत्कर्म गर्ने दिनका रूपमा मानिन्छ।
एकादशीको धार्मिक मूल्य:
हिन्दू धर्ममा एकादशीलाई भगवान् विष्णुको उपासना गर्ने विशेष दिन मानिन्छ। यो दिनमा विष्णुको आराधना गर्दा पाप नाश हुने, मन शुद्ध हुने, र मोक्ष प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ। विशेषगरी, धार्मिक ग्रन्थहरूमा एकादशीलाई पुण्यप्राप्ति र आत्मशुद्धिका लागि उपयुक्त दिन भनिएको छ।
उपवासको महत्त्व:
एकादशीको दिन उपवास राख्दा शरीर र मन दुवै शुद्ध हुने मान्यता छ। उपवासले आत्म-अनुशासन र संयमको अभ्यास गराउँछ। यो केवल धार्मिक कर्म मात्र नभएर स्वास्थ्य र मानसिक शान्तिका लागि पनि लाभदायक मानिन्छ। उपवासमा साधारणतया फलफूल, पानी, र सात्त्विक खाना मात्र खाने चलन छ।
आध्यात्मिक अभ्यास:
एकादशीको दिन धार्मिक ग्रन्थ पाठ, विष्णुसहस्रनाम पाठ, र भगवद्गीताको अध्ययन गर्नु महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। यसले व्यक्तिमा सकारात्मक उर्जा, ध्यान शक्ति, र आध्यात्मिक उन्नति बढाउँछ।
परम्परागत महत्त्व:
नेपाली समाजमा एकादशीलाई धार्मिक पर्वका रूपमा मनाउने चलन छ। मन्दिरहरूमा विशेष पूजापाठ हुन्छन्, भक्तजनहरूले दान धर्म गर्छन्, र भजन-कीर्तन आयोजना गरिन्छ। घरपरिवारमा समेत एकादशीको दिन विशेष सत्संग र धार्मिक वातावरण सिर्जना हुने गर्छ।
यसरी, एकादशी केवल एक धार्मिक अनुष्ठान नभएर शारीरिक, मानसिक, र आध्यात्मिक उन्नतिको लागि महत्त्वपूर्ण दिन हो। यसको पालनाले व्यक्ति मात्र नभएर समाजमा पनि सकारात्मक ऊर्जा प्रवाह हुन्छ।